Kıymetli anne babalar, çocuklarımızın gelişimini kalıtım ve çevre belirler ve yönlendirir. Kalıtım, kişinin anne-babasından genler yolu ile aldığı özelliklerdir. Çevre ise anne karnındayken başlayarak devam eden insanı etkileyen tüm dış uyarıcılardır. Çocuk doğuştan getirdiği kapasiteyi içinde yaşadığı çevrede geliştirir.
Çocuğun içine doğduğu ve ilk temasta bulunduğu çevre ise ailesidir. Ailede anne-baba, çocuğa beslenme, barınma, korunma ve öğrenmesi için imkanlar sağlar. Anne-baba, çocuğa yeterince ilgi, sevgi ve şefkat göstererek, ihtiyaçlarını yerinde ve zamanında karşılayarak çocukta güven duygusunun temelini oluşturur. Çocuğun yeteneklerinin gelişmesine yardımcı olur. Bu bakımdan, aile çocuğun geleceğini hazırlamada en etkili kurumdur.
Çocuğun kişiliği, öncelikle aile içinde anne-babası ile etkileşimi sonucu gelişir. Çocuğun içinde bulunduğu toplumun beklentilerine, değer yargılarına uygun, uyumlu bir birey olarak yetişmesinde aile önemli rol oynar.
Dolayısıyla aile, çocuğa yaklaşımı ve tutumu ile birçok şeyin belirleyicisi olur. Çocuğun yaşamında bu kadar hayati rol üstlenen anne baba tutumlarına gelin bir de yakından bakalım:
Bütün anne baba tutumlarının bir arada olduğu kübik modeli inceleyecek olursak; sağdaki dört küp hoşgörülü davranışı, soldaki dört küp ise sınırlayıcı davranışı göstermektedir. Arkadaki dört küp kaygılı duygusal davranışı, öndeki dört küp sakin bağımsız davranışı gösterir. Üstteki dört küp içten-destekleyici anne baba davranışını, alttaki dört küp ise saldırganlık ve az desteği gösterir. Bu küplerin iç içe geçmesi ile de anne baba tutumları oluşur.
- Etkili, Düzenli Anne Babalar: Bu bölmedeki anne babalar çocuğu değerlendirme, kontrol etme ve ona yön verme eğilimindedir. Olumlu bir katılım söz konusudur. Çocuğu işin içine sokmak için destekleme, övme ve ödüller kullanılır. Çocuklar ise aşırı derecede kurallara uyma eğiliminde olurlar. Çocuklar içsel bazı çatışmalar yaşayabilir, utangaç ve içine kapanık olabilir. Güvenilir, fazlaca sorumluluk alabilen, vicdanlı olabilecekleri söylenmektedir.
- Demokratik Anne Babalar: Bu bölmedeki anne babalar genellikle ailedeki kurallar hakkında konuşulmasına izin verir. Çocuğun kabul edilmeyen davranışının nedenlerini olumlu bir şekilde açıklar. Birçok davranış hoşgörülür. Bu ailede yetişen çocuklar etkin, sosyal, arkadaş canlısı olma eğilimindedir. Genellikle başarılı ve bağımsız çocuklardır.
- Katı Kontrollü Anne Babalar: Bu bölmedeki anne babalar çocukları ile etkileşiminde serttir. Genellikle soğuk, katı ve bazen de çok sayıda kurala uymaları için zorlayıcı yapıdadır. Çocuk bazen bir kurala uymadığında cezalandırılır. Bu ailede yetişen çocuklar otorite figürünün onları reddetmesinden korkarlar. Sonuçta da kinci, manipüle edici davranışlar geliştirebilir. Bazen suça yönelme görülür, okuldan kaçma, saldırgan tutumlar sergileyebilir.
- İhmalkar Anne Babalar: Bu bölmede bulunan anne babalar çocuklarına hiçbir kural koymazlar. Aşırı durumlarda çocuğun temel ihtiyaçları bile karşılanmadığı için çocuk ihmal edildiğini ve reddedildiğini hisseder. Burada yetişen çocuklar yetişkin rolü almada başarısız olabilir ve içine dönük olabilirler.
- Aşırı Koruyucu Anne Babalar: Bu bölümdeki anne babalar birçok kural koymakla birlikte destek de getirirler. Ancak bunu yaparken anne babalarda uygun olmayan duygusal katılım ve kaygı görülür. Bu anne babaların çocukları çoğu kez kaygılı oldukları için kurallara harfiyen uyarlar. Utangaç, bağımlı ve içine kapanık bir tutum sergileyebilirler.
- Hoşgörülü Anne Babalar: Bu bölümdeki anne babaların çocukları şımarttıkları söylenebilir. Evdeki atmosfer çocuğun merkez alındığı bir atmosferdir. Çocuklar genellikle bağımsız, itaatsiz, talepkar olabilir. Büyüdükçe anti-sosyal davranışlar geliştirebilirler.
- Otoriter Saldırgan Anne Babalar: Bu tip anne babalar katı kurallar koyup bu kuralların uygulanması için çocukları zorlarlar. Sık sık bu zorlama öfke, bağırma ve fiziksel cezalandırma ile yapılır. Bu ailelerde yetişen çocuklar öfkelidirler ve genellikle onlardan korkulur. Saldırganlık ve suç işleme davranışları görülebilir.
- Kaygılı Anne Babalar: Birçok durumda çocuk üzerinde az kontrol ve az ilgi sergiledikleri halde bu tip anne babalar da potansiyel olarak çocuğu tahrip etme eğilimindedir. Burada yetişen çocuklar ise genellikle toplumdan uzaktır. Utangaç veya kavgacı olduklarından arkadaş gruplarına girmekte zorlanırlar. Benlik saygıları düşük olabilir.
Sonuç olarak ailemizde gördüğümüz tutumlar, anne babamızın bize yaklaşımı nasıl biri olacağımız konusunda belirleyicidir. Her bir ebeveynin, kişilik gelişimini etkileyen ve geleceğimizi şekillendiren bu denli önemli bir konuda bilinçlenerek, hangi tutuma sahip olduğunu belirlemesi ve gerekli durumlarda tutumunu değiştirip dönüştürebilmesi oldukça önem arz etmektedir.
KAYNAKÇA
Voltan-Acar, N. (1998). Çocukla İletişim. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları
https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Guz/anne_baba_egitimi/8/index.html
